“Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2025”, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın sadece %17’sinin zamanında tamamlanabileceğini belirtiyor.
Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın (SKA), 2015’te dünya liderleri tarafından kabul edilmesinin üzerinden tam 10 yıl geçti. Ancak aradan geçen on yılda hedeflere ulaşma konusunda küresel düzeyde ciddi bir sapma yaşanıyor. Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Çözümleri Ağı (Sustainable Development Solutions Network, SDSN) tarafından yayımlanan “Sürdürülebilir Kalkınma Raporu 2025”, dünya genelinde SKA’ların yalnızca yüzde 17’sinin 2030’a kadar tamamlanabileceğini gösteriyor.
Rapora göre SKA’ların uygulanmasında yaşanan yavaşlık, sadece teknik değil; aynı zamanda yapısal ve politik nedenlerden de kaynaklanıyor. Özellikle iklim değişikliği, küresel borç yükleri ve siyasi istikrarsızlıklar bu durgunluğu tetikleyen başlıca faktörler arasında yer alıyor. “Açlığa Son” (SKA 2), “Sudaki Yaşam” (SKA 14) ve “Barış ve Adalet” (SKA 16) gibi birçok başlıkta ise 2015’ten bu yana neredeyse hiç ilerleme kaydedilemediği görülüyor.
Bazı göstergelerde ise gerileme söz konusu: obezite oranları artıyor, biyoçeşitlilik azalıyor, basın özgürlüğü ve yolsuzluk algısı gibi alanlarda pek çok ülkede gerileme gözlemleniyor.
Raporun 2025 SKA Endeksi’ne göre Finlandiya, İsveç ve Danimarka sıralamada ilk üçte yer alıyor. Ancak bu ülkeler dahi çevresel sürdürülebilirlik konusunda önemli sorunlar yaşıyor. Öte yandan Nepal, Filipinler, Bangladeş ve Özbekistan gibi ülkeler ise son yıllarda önemli ilerleme kaydederek listede yükselişe geçti. Çin 49. sıraya, Hindistan ise ilk 100’e girerek 99. sıraya yükseldi. Güney Sudan ise listede son sırada yer aldı.
Türkiye eğitim, sağlık ve altyapıda güçlü adımlar atıyor
Rapor, Türkiye’nin SKA performansına dair de güncel ve kapsamlı veriler de sunuyor. Endekste Türkiye 70,6 puanla 73. sırada yer alıyor. Rapor, Türkiye’nin SKA’lara ulaşma konusunda bazı alanlarda ilerleme kaydettiğini; ancak çevresel sürdürülebilirlik ve iklim eylemi gibi temel alanlarda daha kapsamlı reformlara ihtiyaç duyduğunu gösteriyor.
“İklim Eylemi” (SKA 13) başlığında Türkiye’nin performansı zayıf kaldı. Fosil yakıt kaynaklı kişi başı CO₂ emisyonu 5 ton seviyelerinde seyrederken, karbon fiyatlandırma politikalarının etkinliği yetersiz kalıyor. “Karasal Yaşam” (SKA 15) ve “Sudaki Yaşam” (SKA 14) gibi çevresel amaçlarda da göstergelerin yetersiz kaldığı görülüyor.
“Sorumlu Tüketim ve Üretim” (SKA 12) hedefinde ise geri dönüştürülmeyen kentsel atık miktarı günlük kişi başı 1 kg civarında gerçekleşti. Yeniden toplanmayan elektronik atık, ithalat kaynaklı hava kirliliği ve azot emisyonları gibi göstergelerde olumsuz eğilimler öne çıkıyor.
“Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı” (SKA 9) kapsamında internet kullanımı yüzde 87,3’e çıkarken, Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payı yüzde 1,3’e ulaştı. Mobil geniş bant erişimi ve kırsal kesimde yol altyapısı gibi alanlarda da ilerleme kaydedildi.
“Cinsiyet Eşitliği” (SKA 5) başlığında kadınların iş gücüne katılımı yüzde 50,9’da kalırken, parlamentodaki kadın milletvekili oranı yüzde 19,9 olarak gerçekleşti. Cinsiyet temelli ücret farkı ise yüzde 10 seviyesinde kaydedildi.
“Nitelikli Eğitim” (SKA 4) alanında Türkiye, kayda değer başarılar elde etmiş durumda. Okul öncesi öğrenime katılım oranı yüzde 99,2’ye ulaşırken, ilkokul kayıt oranı yüzde 99,7 gibi yüksek bir seviyede gerçekleşiyor. Okuryazarlık oranı 15-24 yaş grubunda yüzde 100 olarak kaydediliyor. Ayrıca PISA skorları OECD ortalamasına yaklaşırken, yükseköğretim tamamlama oranının yüzde 41,7’ye yükseldiği görülüyor.
“Sağlık ve Kaliteli Yaşam” (SKA 3) hedeflerinde anne ölüm oranı 100.000 canlı doğumda 14,6’ya geriledi. Yenidoğan ve 5 yaş altı ölüm oranlarında düşüş gözlemlenirken, sağlık hizmetlerine erişim ve aşılanma oranlarında da iyileşmeler kaydedildi. Beklenen yaşam süresi ise 77,2 yıl olarak gerçekleşti.
Rapor, Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınma performansını artırmak için veri kalitesi, politika koordinasyonu ve bölgesel iş birliği gibi alanlara daha fazla yatırım yapması gerektiğini vurguluyor.
Sürdürülebilir gelecek için ortak kararlılıkla ilerlemek gerekiyor
SKA’lara ulaşmadaki en büyük engellerden biri, özellikle düşük ve orta gelirli ülkeler için uygun finansmana erişim sorunu. SDSN’nin analizine göre gelişmekte olan ülkelerin 2030 hedeflerine ulaşabilmesi için yıllık yaklaşık 4 trilyon dolarlık ek yatırım gerekiyor. Ancak borç yükü altındaki ülkeler, eğitim ve sağlık gibi temel hizmetlere yeterince kaynak ayıramıyor.
Rapor, 2030’a sadece beş yıl kalmışken küresel toplumların ciddi bir yol ayrımında olduğunu vurguluyor. Barış, dayanışma, veri temelli yönetim ve kapsayıcı finansal reformlar, SKA’lara ulaşmanın olmazsa olmazları arasında gösteriliyor.
SDSN, hazırladığı raporla birlikte sürdürülebilir kalkınmanın artık bir ideal değil, bir zorunluluk haline geldiğini, gerekli adımlar şimdiden atılmazsa, eşitsizliklerin çoğaldığı ve kırılgan bir dünyanın kaçınılmaz olacağını belirtiyor.