Dünya Çevre Günü bu yıl plastik kirliliğine karşı mücadele çağrısında bulunuyor.
Plastikler hayatımızda birçok kolaylık ve fayda sunuyor. Enerji tasarrufundan malzeme verimliliğine kadar pek çok alanda katkı sağlayan plastikler, aynı zamanda modern yaşamın ayrılmaz bir parçası hâline geldi. Ancak bu faydaların yanı sıra plastik atıklarının yol açtığı çevresel ve sağlık temelli sorunlar artık gezegenimizin ve insanlığın geleceğini tehdit ediyor.
Her yıl dünya genelinde 400 milyon tondan fazla plastik üretiliyor ve bu miktarın yarısı yalnızca tek kullanımlık ürünler için tasarlanıyor. Üretilen plastiklerin yüzde 10’undan azı geri dönüştürülüyor. Geri kalanı ise çöplüklere gidiyor, yakılıyor veya doğaya karışarak insan sağlığına ve ekosistemlere zarar veriyor.
Dünya genelinde 800’den fazla deniz ve kıyı canlı türü, plastik kirliliğinden doğrudan etkileniyor. Plastik kirliliğinin sosyal ve çevresel maliyetinin ise yılda 300 ila 600 milyar ABD doları arasında olduğu tahmin ediliyor.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı’nın (The United Nations Environment Programme, UNEP) öncülüğünde her yıl 5 Haziran’da kutlanan Dünya Çevre Günü, bu yıl “Plastik Kirliliğiyle Mücadele” temasıyla plastik kirliliğine karşı mücadele çağrısında bulunuyor.
2025 yılı itibarıyla dünya genelinde plastik tüketiminin 516 milyon tona ulaşması bekleniyor. Bu miktarın 2060 yılına kadar 1,2 milyar tonu aşacağı tahmin ediliyor. Üretimin ve tüketimin bu hızla artması, plastik atıkların geri dönüşümle yönetilmesini neredeyse imkânsız hâle getiriyor. Bugün dünyada üretilen plastiklerin yalnızca yüzde 9’u geri dönüştürülürken ekonomik olarak geri dönüştürülebilir olan plastik oranı ise yaklaşık yüzde 21 oranında.
Plastiklerin geri dönüştürülmesi önemli bir adım olsa da tek başına sorunu çözmek için yeterli değil. Geri dönüşüm süreçleri yüksek maliyetli, uzun zaman alıyor ve çoğu zaman verimsiz kalıyor. Ayrıca pek çok plastik ürün tasarımı gereği tekrar kullanım veya geri dönüşüm için uygun olmuyor. Bu nedenle plastik kirliliğiyle mücadelede daha köklü, yapısal çözümlere ihtiyaç duyuluyor.
Plastik kirliliğine karşı en etkili çözüm ise plastikler için döngüsel ekonomi yaklaşımının benimsenmesi olarak öne çıkıyor. Bu model, plastiklerin nasıl tasarlandığını, üretildiğini, kullanıldığını ve tekrar nasıl değerlendirildiğini tamamen yeniden düşünmeyi gerektiriyor. Ürünlerin tek kullanımlık olmaktan çıkarılıp, yeniden kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir şekilde tasarlanması bu yaklaşımın temelini oluşturuyor.
UNEP’e göre kapsamlı bir döngüsel ekonomi uygulaması, 2021-2040 yılları arasında okyanuslara giren plastik miktarını yüzde 80’den fazla azaltabilir ve bu süreçte hükümetlere toplamda 70 milyar ABD doları tasarruf sağlayabilir.
Ancak bu dönüşümde kimsenin geride bırakılmaması gerekiyor. Başta atık toplayıcılar olmak üzere bu süreçten doğrudan etkilenecek grupların sosyal güvenliklerinin sağlanması, adil bir geçiş sürecinin parçası olması gerekiyor.
Bu nedenle, Dünya Çevre Günü yalnızca bir kutlama günü değil, aynı zamanda küresel bir farkındalık ve eylem çağrısı olma özelliği de taşıyor.